Przygotowanie inwestycji budowlanej i jej projektowanie oraz budowanie to tzw. proces inwestycyjno-budowlany. Przebiega on w układzie iteracyjnym.
Na początku procesu inwestycyjno-budowlanego przedsięwzięcie jest określone dość ogólnie, zostaje stopniowo doprecyzowane w kolejnych działaniach, tj. postąpieniach iteracyjnych – w odpowiednich opracowaniach projektowych. Dlatego w projektowaniu budowlanym przyjęło się wykonywać określone studia dokumentacji projektowej i stopniowo uszczegółowiać te rozwiązania projektowe.
Te studia to:
– Studium programowo-przestrzenne, określające ramowy program inwestycji oraz ogólną wizję obiektów budowlanych spełniającą ten program, a nieraz także przybliżone oszacowanie kosztów tej inwestycji. Powinno być ono wykonywane na etapie opracowań związanych z planowaniem przestrzennym i stanowić podstawę określenia potrzeb terenowych i uwarunkowań związanych z inwestycją. Może również stanowić podstawę merytoryczną danych do wykonania tzw. wstępnego studium wykonalności inwestycji lub przygotowania wniosku o warunki zabudowy albo o lokalizację inwestycji celu publicznego. W ramach tego stadium może zostać wybrany najkorzystniejszy wariant lokalizacji danego przedsięwzięcia oraz określone dla niego uwarunkowania, w tym także środowiskowe dla tej inwestycji.
Dane programowe i technologiczne podane w studium programowo-przestrzennym są z zasady dość ogólne, brak jest regulacji prawnych dotyczących zakresu tego opracowania. Stąd konieczność każdorazowo określania jego zakresu w umowie, stosownie do jego przeznaczenia i specyfiki danej inwestycji.
– Koncepcja programowo-przestrzenna lub projekt wstępny to opracowania już projektowe, które doprecyzowują program (lub technologię) i jego rozmieszczenie w obiekcie lub obiektach, określają rodzaj konstrukcji i wyposażenie instalacyjne itd. Koncepcja projektowa lub projekt wstępny powinna stanowić podstawę sporządzenia:
– programu funkcjonalno-użytkowego, który ma stanowić podstawę przeprowadzenia postępowania publicznego w procedurze „zaprojektuj i zbuduj”;
– karty informacyjnej przedsięwzięcia, wymaganej ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227), dalej zwaną ustawą Ooś).
Niestety ani zakres koncepcji programowo-przestrzennej, ani projektu wstępnego nie został określony w przepisach.
– Projekt budowlany to dokument formalny, przedstawiający przewidywane rozwiązania projektowe planowanej inwestycji, stanowiący podstawę uzyskania opinii, uzgodnień, zgód i pozwoleń, w tym pozwolenia na budowę. Jego zakres jest prawnie określony.
– Projekt wykonawczy, będący podstawowym składnikiem tzw. dokumentacji projektowej (wykonawczej), stanowiący uszczegółowienie rozwiązań zawartych w projekcie budowlanym. Służy on do wyboru wykonawcy robót, wykonania robót budowlanych, kontroli ich jakości oraz odbioru zrealizowanych obiektów. Zakres projektów wykonawczych określony jest w przepisach tylko w odniesieniu do inwestycji realizowanych ze środków publicznych.
– Dokumentacja powykonawcza to zbiór dokumentów obejmujących: pozwolenie na budowę z załączonym projektem budowlanym, dziennik budowy, protokóły odbiorów częściowych i końcowych, w miarę potrzeby opisy i rysunki służące realizacji obiektu, które tworzą tzw. dokumentację budowy z naniesionymi zmianami dokonanymi w toku wykonywania robót oraz operatami geodezyjnymi i geodezyjnymi pomiarami powykonawczymi, a w przypadku:
– kosztorysowego rozliczenia robót także książkę obmiarów,
– realizacji robót metodą montażu także dziennikiem budowy.
Zakres dokumentacji budowy i dokumentacji powykonawczej są określone ogólnie w ustawie – Prawo budowlane (Pb).
Przy wykonywaniu opracowań i dokumentów wymienionych wyżej należy spełnić wymagania wynikające z następujących przepisów:
– ustawa – Prawo budowlane, a szczególnie wymagania wymienionew art. 5 tej ustawy, łącznie 17 wymagań – podstawowych i użytkowych;
– ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;
– prawo ochrony środowiska oraz ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (ustawa Ooś);
– prawo geodezyjne i kartograficzne;
– o ochronie przeciwpożarowej;
– o drogach publicznych oraz o kolejach, lotniskach;
– o Państwowej Inspekcji Pracy;
– o ochronie sanitarnej;
– o dozorze technicznym;
– prawo zamówień publicznych;
– rozporządzenia o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie (różne obiekty, stosownie do ich specyfiki – razem 16 szt.);
– aktualne Polskie Normy; w odniesieniu do budynków, norm zawartych w wykazie do rozporządzenia w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie;
– rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. Nr 120, poz. 1133 zm. z 2008 r. Nr 201, poz. 1239);
– rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz o programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. Nr 202, poz. 2071 z późn. zm.);
– inne.
DEFINICJE ORAZ PRZEZNACZENIE PROJEKTU BUDOWLANEGO I PROJEKTU WYKONAWCZEGO
Projekt budowlany
Ogólną definicję projektu budowlanego zawiera ustawa – Prawo budowlane. Z art. 28 Pb wynika, że roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, z wyjątkiem prostych robót wymienionych w art. 29 i 29a, które wymagają zgłoszenia organowi zamiaru ich wykonania. Z dyspozycji art. 33 ust. 2 tej ustawy wynika wymóg dołączenia do wniosku o pozwolenie na budowę czterech egzemplarzy projektu budowlanego wraz z opiniami i uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi dokumentami. Z art. 34 ust. 1 wynika, że projekt budowlany powinien spełniać wymagania określone w decyzji o warunkach zabudowy lub decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego albo wymagania zawarte w wypisie i wyrysie z uchwalonego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub w pozwoleniu wydanym na podstawie ustawy o obszarach morskich RP i administracji morskiej.
Ogólny zakres projektu budowlanego określa art. 34 ust. 3 ustawy Pb. Zgodnie z tą regulacją projekt budowlany powinien zawierać:
– projekt zagospodarowania działki lub terenu;
– projekt architektoniczno-budowlany
oraz stosownie do potrzeb:
– dokumenty od właściwych gestorów o zapewnieniu możliwości dostawy mediów i warunkach podłączenia obiektu do sieci uzbrojenia terenu oraz do dróg publicznych i projekty związane z tym podłączeniem;
– dane z wyników badań geologiczno-inżynierskich i przesłanki wyboru sposobu posadowienia obiektów budowlanych oraz projektowane posadowienia.
Do projektu budowlanego powinna być dołączona informacja projektanta dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, uwzględniona w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a dodatkowo dla budynków należy podać ich charakterystykę energetyczną.
Rozwiązania projektowe zawarte w projekcie budowlanym powinny być poprawne technicznie, wewnętrznie spójne i skoordynowane. Ponadto projekt budowlany wymaga uzyskania opinii i uzgodnień od odpowiednich organów i podlega zatwierdzeniu w ramach decyzji o pozwoleniu na budowę.
Dla inwestycji mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko albo jeżeli tak rozstrzygnie organ na podstawie przepisów ustawy Ooś i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397) – równolegle z projektem budowlanym powinien być opracowany raport oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko i inne dokumenty stanowiące podstawę przeprowadzenia postępowania środowiskowego z udziałem społeczeństwa. Wyniki i decyzje podjęte w wyniku postępowania środowiskowego wymagają uwzględnienia w rozwiązaniach projektu budowlanego.
W ramach projektu budowlanego, jeżeli to wynika ze specyfiki inwestycji, istnieje potrzeba opracowania projektu technologicznego, który aczkolwiek nie podlega zatwierdzeniu przez organ w ramach pozwolenia na budowę, ale jest niezbędny do uzyskania uzgodnień z organami: ochrony przeciwpożarowej, bezpieczeństwa pracy oraz ochrony sanitarnej. Projekt ten jest również niezbędny inwestorowi w jego działaniach.
Dla inwestycji, które skutkują wprowadzeniem zmian w podziałach nieruchomości, istnieje potrzeba opracowania dokumentów związanych z nowym podziałem nieruchomości, a dla inwestycji celu publicznego także dokumentów związanych z nabyciem tych nieruchomości na cele publiczne.
Dla potrzeb organizacji i przeprowadzenia budowy równolegle z projektem budowlanym inwestor może zdecydować o opracowaniu:
– zbiorczego zestawienia kosztów,
– zestawień kosztów obiektów lub kosztorysu inwestorskiego,
– zestawień ilości robót,
– założeń realizacji inwestycji,
– harmonogramu dyrektywnego realizacji inwestycji.
Zgodnie z art. 34 ust. 3a ustawy Pb w projekcie budowlanym obiektów istniejących, jeżeli roboty budowlane będą prowadzone tylko wewnątrz obiektu, nie ma potrzeby opracowywania projektu zagospodarowania działki lub terenu, ponieważ w tym przypadku, zgodnie z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym, nie jest wymagane ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.
Analogicznie zgodnie z art. 34 ust. 3b ustawy Pb w projekcie budowlanym budowy lub przebudowy urządzeń budowlanych bądź podziemnych sieci uzbrojenia terenu nie ma potrzeby opracowywania projektu architektoniczno-budowlanego, jeżeli całość problematyki może być przedstawiona w projekcie zagospodarowania działki lub terenu.
Projekt wykonawczy
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. Nr 202, poz. 2072) w zamówieniach publicznych wprowadziło pojęcie dokumentacji projektowej.
Dokumentacja projektowa zgodnie z tym rozporządzeniem służy do opisu przedmiotu zamówienia na wykonanie robót budowlanych. Składa się ona w szczególności z:
– projektu budowlanego w zakresie uwzględniającym specyfikę robót;
– projektów wykonawczych, które powinny uzupełniać i uszczegółowiać projekt budowlany w zakresie i stopniu dokładności niezbędnym do sporządzenia przedmiaru robót, kosztorysu inwestorskiego, przygotowania oferty przez wykonawcę i realizacji robót budowlanych;
– przedmiaru robót, który powinien zawierać zestawienie przewidywanych do wykonania robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania wraz z ich szczegółowym opisem oraz wskazaniem właściwych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek robót podstawowych;
– informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w przypadkach gdy potrzeba jej opracowania wynika z art. 21a ustawy Pb.
Projekty wykonawcze powinny zwierać rysunki w skali uwzględniającej specyfikę zamawianych robót budowlanych i zastosowanych skal rysunków w projekcie budowlanym wraz z wyjaśnieniami opisowymi, w odniesieniu do:
– obiektu lub jego części,
– rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych i materiałowych,
– detali architektonicznych oraz urządzeń budowlanych,
– instalacji i wyposażenia technicznego, tak aby zawierały informacje niezbędne do wykreowania ceny oferty oraz wykonania robót budowlanych.
Projekty wykonawcze powinny być opracowane w podziale na grupy robót wynikające ze Wspólnego Słownictwa Zamówień, tj.:
– robót budowlanych w zakresie wznoszenia kompletnych obiektów łącznie z robotami wykończeniowymi,
– robót w zakresie instalacji budowlanych,
– robót związanych z zagospodarowaniem terenu.
Wymagania dotyczące formy projektów wykonawczych są tożsame jak dla projektu budowlanego. Zdaniem autora rozwiązania zawarte w projektach wykonawczych, w ramach uszczegółowienia projektów, nie powinny wprowadzać odstępstw o charakterze istotnym, o których mowa w art. 36a ust. 5 ustawy Pb. Także rozwiązania projektowe zawarte w poszczególnych projektach wykonawczych powinny być wzajemnie spójne i skoordynowane między projektantami oraz, zdaniem autora, sprawdzane w sposób analogiczny do sprawdzanego projektu budowlanego.
W odniesieniu do przedmiaru robót istotny jest obowiązek stosowania jako pozycji przedmiaru pojęcia robót podstawowych. Pojęcie to obejmuje taki zakres robót, który jest możliwy do oceny i odbioru przez zamawiającego oraz obejmuje także tzw. roboty tymczasowe, które są projektowane i wykonywane jako potrzebne do wykonania robót podstawowych, ale nie są przekazywane zamawiającemu i są usuwane po wykonaniu robót podstawowych.
Odrębnym opracowaniem wymaganym w zamówieniach publicznych są specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Są to opracowania zawierające przede wszystkim zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót.
Przywołane rozporządzenie z dnia 2 września 2004 r. ustala jednolity 10-punktowy układ treści dla wszystkich specyfikacji technicznych, które mogą dotyczyć robót podstawowych, rodzajów robót lub grup robót.
Projekty wykonawcze w ramach dokumentacji projektowej udostępnione są oferentom uczestniczącym w postępowaniu publicznym o wykonanie robót budowlanych. Stanowią one dla oferentów podstawę przygotowania i złożenia oferty. W ramach pytań oferentów do dokumentów przetargowych zgłaszane są pytania dotyczące udzielania wyjaśnień, jeżeli dokumentacja projektowa jest niejednoznaczna lub wadliwa.
Projekty wykonawcze zostają w komplecie przekazane wybranemu wykonawcy i stanowią podstawę wykonania robót, ich kontroli i odbioru realizowanych robót oraz odbioru końcowego zrealizowanych obiektów budowlanych. Stanowią one również, po naniesieniu ewentualnych zmian wprowadzanych w trakcie wykonywania robót, podstawowy składnik dokumentacji powykonawczej, która stanowi podstawę użytkowania zrealizowanych obiektów i powinna stanowić główny załącznik do książki eksploatacji obiektu budowlanego.
dr inż. Aleksander Krupa
Izba Projektowania Budowlanego
