Część I. Podstawa prawna obowiązku sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku.
Obowiązek sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku funkcjonuje w polskim ustawodawstwie od 1 stycznia 2009 r. Kwestia powyższa nurtuje wszystkich, począwszy od osób planujących kupić, sprzedać lub wynająć budynek, a na osobach uprawnionych do sporządzania tych świadectw kończąc. Sprawa powyższa była przedmiotem licznych wypowiedzi i artykułów, z uwagi jednak na duże zainteresowanie tym zagadnieniem należy przybliżyć wszystkie kwestie z tym związane i podstawy prawne funkcjonowania omawianej regulacji.
Obowiązek sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynku powszechnie traktuje się jako rozwiązanie nowe obowiązujące od początku bieżącego roku, tymczasem obowiązek zapewnienia oszczędności energii został uregulowany dużo wcześniej. Już w 1988 r. państwa członkowskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zaakceptowały Dyrektywę Rady nr 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (Dz.Urz. UEL. z 1989 r. 40.12). Przedmiotowa dyrektywa zawiera przede wszystkim postanowienia formalnoprawne mające zagwarantować działanie państw członkowskich w sferze legislacyjnej w celu usunięcia barier w dostępie do rynku wyrobów budowlanych z innych krajów. W dyrektywie tej określono wymagania podstawowe, które muszą spełniać obiekty budowlane i wyroby budowlane zastosowane w tych obiektach.
Zgodnie z treścią dyrektywy: Na wymagania podstawowe składają się zarówno kryteria ogólne, jak i kryteria szczegółowe, którym musi odpowiadać obiekt budowlany; wymagania te należy interpretować w sposób oznaczający, że obiekty odpowiadają, w odpowiednim stopniu niezawodności, jednemu, kilku lub wszystkim tym wymaganiom, wówczas gdy określono to w przepisach.
Wymagania podstawowe, którym muszą odpowiadać wyroby budowlane i obiekty budowlane, sformułowano w załączniku I do ww. dyrektywy. Wśród tych wymagań podstawowych określono m.in. wymagania dotyczące oszczędności energii i izolacyjności cieplnej przegród w brzmieniu: Obiekty budowlane i ich instalacje grzewcze, chłodzące i wentylacyjne muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby utrzymywać na niskim poziomie ilość energii wymaganej do ich użytkowania, przy uwzględnieniu miejscowych warunków klimatycznych i potrzeb użytkowych.
Określone w wymienionej dyrektywie wymagania podstawowe zostały wprowadzone do ustawy – Prawo budowlane ustawą z dnia 22 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane, ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 726). Wymagania te określa zwłaszcza art. 5 ust. 1 pkt 1 Prawa budowlanego następująco: Obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:
1) spełnienie wymagań podstawowych dotyczących:
a) bezpieczeństwa konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) bezpieczeństwa użytkowania,
d) odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska,
e) ochrony przed hałasem i drganiami,
f) oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród(wyróżnienie autorów).
Uszczegółowienie przedmiotowych zagadnień zawarte zostało w przepisach techniczno-budowlanych, do których – zgodnie art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo budowlane, zaliczane są: 1) warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie, uwzględniające wymagania, o których mowa w art. 5. W odniesieniu do budynków jest to rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
Doprecyzowanie działań i wymagań mających na celu promowanie poprawiania charakterystyki energetycznej budynków we Wspólnocie z uwzględnieniem warunków klimatycznych zewnętrznych i lokalnych oraz wewnętrznych wymagań klimatycznych, oraz opłacalności zawiera Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz.Urz. UEL z 2003 r. 1.65).
Dyrektywa ustanawia wymagania w zakresie:
a) ram ogólnych dla metodologii obliczania zintegrowanej charakterystyki energetycznej budynków;
b) zastosowania minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej nowych budynków;
c) zastosowania minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej dużych budynków istniejących, podlegających ważniejszej renowacji;
d) certyfikacji energetycznej budynków;
e) regularnej kontroli kotłów i systemów klimatyzacji w budynkach oraz dodatkowo oceny instalacji grzewczych, w których kotły mają więcej jak 15 lat.
Ponadto przedmiotowa dyrektywa w art. 2 określa również definicje, spośród których należy wskazać na następujące:
– charakterystyka energetyczna budynku: wartość energii zużywanej rzeczywiście lub szacowanej, niezbędnej do spełnienia różnych potrzeb związanych ze znormalizowanym użytkowaniem budynku, która może obejmować m.in. ogrzewanie, ciepłą wodę, chłodzenie, wentylację i oświetlenie. Wartość ta może być odzwierciedlona w jednym lub większej ilości wskaźników numerycznych, które zostały obliczone z uwzględnieniem izolacji, charakterystyki technicznej i instalacyjnej, projektu i usytuowania w relacji do aspektów klimatycznych, wystawienia na słońce i wpływu konstrukcji sąsiadujących, wytwarzania energii własnej i innych czynników, włącznie z klimatem wewnętrznym, mających wpływ na zapotrzebowanie na energię;
– świadectwo charakterystyki energetycznej budynku: świadectwo uznawane przez Państwo Członkowskie lub osobę prawną wyznaczoną przez to państwo, zawierające charakterystykę energetyczną budynku obliczoną zgodnie z metodologią opartą na ogólnych ramach podanych w Załączniku.
Szczegółowe wymagania odnoszące się do świadectw charakterystyki energetycznej budynku podane są w art. 7 dyrektywy. Zgodnie z powyższym:
1. Państwa Członkowskie zapewniają, aby przy wznoszeniu, sprzedaży lub wynajmie budynków świadectwo charakterystyki energetycznej było udostępniane właścicielowi lub przez właściciela przyszłemu kupującemu lub najemcy niezależnie od sytuacji, jaka mogłaby mieć miejsce. Ważność świadectwa nie przekracza 10 lat. Certyfikacja dla mieszkań lub jednostek przewidywanych do oddzielnego użytkowania w blokach może być oparta:
– na wspólnej certyfikacji całego budynku dla bloków o wspólnym systemie ogrzewania lub
– na ocenie innego mieszkania reprezentatywnego w tym samym bloku. Państwa Członkowskie mogą wyłączyć kategorie określone w art. 4 ust. 3 ze stosowania niniejszego ustępu, do których dyrektywa zalicza następujące kategorie budynków:
budynki i zabytki urzędowo chronione jako część wyznaczonego środowiska lub z powodu ich szczególnych wartości architektonicznych lub historycznych, gdzie zgodność z wymaganiami zmieniłaby niedopuszczalnie ich charakter lub wygląd,
budynki używane jako miejsca kultu i do działalności religijnej,
budynki okresowe o planowanym czasie użycia dwóch lat lub mniej, obiekty przemysłowe, warsztaty i budynki niemieszkalne rolnicze o niskim zapotrzebowaniu na energię i budynki niemieszkalne rolnicze używane przez sektor objęty krajowym porozumieniem sektorowym w sprawie charakterystyki energetycznej,
budynki mieszkalne przeznaczone do użycia mniej niż cztery miesiące w roku,
budynki wolno stojące o całkowitej powierzchni użytkowej mniejszej niż 50 m2.
2. Świadectwo charakterystyki energetycznej dla budynków powinno zawierać wartości referencyjne takie jak: aktualne normy prawne i odniesienia dla umożliwienia konsumentom dokonania porównania i oceny charakterystyki energetycznej danego budynku. Świadectwu towarzyszą zalecenia służące poprawie danej charakterystyki energetycznej pod względem opłacalności.
Cel świadectw jest ograniczony do dostarczenia informacji i jakikolwiek wpływ tych świadectw w zakresie postępowania prawnego lub innym ustala się zgodnie z przepisami krajowymi.
3. Państwa Członkowskie podejmują środki mające na celu zapewnienie, aby na budynkach o całkowitej powierzchni użytkowej powyżej 1000 m2, zajmowanych przez władze publiczne i przez instytucje świadczące usługi publiczne dla dużej liczby osób, i z tego powodu często odwiedzanych przez te osoby, było umieszczone, w miejscu wyraźnie widocznym dla ogółu, świadectwo energetyczne, mające nie więcej jak 10 lat. Może być również wyraźnie ukazany zakres temperatur wnętrza, zalecanych i rzeczywistych oraz, gdy potrzeba, innych odpowiednich wskaźników klimatycznych.
Ocieplanie nowego budynku, fot. M. Kosycarz (KFP)
W Polsce realizacja celów określonych w dyrektywach następuje poprzez ustawy i rozporządzenia. Sprawy sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej budynków regulowane są w przepisach:
1. ustawy – Prawo budowlane wraz ze zmianami wprowadzonymi przepisami ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane (Dz.U. Nr 191, poz. 1373);
2. rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 21 stycznia 2008 r. w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób ubiegających się o uprawnienie do sporządzania świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego oraz części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową (Dz.U. Nr 17, poz. 104);
3. rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 201, poz. 1238);
4. rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. Nr 201, poz. 1239);
5. rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej (Dz.U. Nr 201, poz. 1240).
Podstawowe regulacje znajdują się w ustawie – Prawo budowlane, której przepisy w tym zakresie weszły w życie w dniu 1 stycznia 2009 r. Wprowadzenie do ustawy – Prawo budowlane systemu oceny energetycznej budynków ma swoje źródło właśnie w przywołanej Dyrektywie 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Celem tej dyrektywy jest promowanie poprawiania efektywności charakterystyki energetycznej budynków, bowiem sektor mieszkaniowy i usługowy, którego główną część stanowią budynki, obejmuje ponad 40% końcowego zużycia energii we Wspólnocie i zużycie to rośnie. Tendencja ta prowadzi do wzrostu zużycia energii, a także emisji dwutlenku węgla przez ten sektor.
Zgodnie z postanowieniami znowelizowanej ustawy – Prawo budowlane: dla każdego budynku oddawanego do użytkowania oraz budynku podlegającego zbyciu lub wynajmowi powinna być ustalona, w formie świadectwa charakterystyki energetycznej, jego charakterystyka energetyczna, określająca wielkość energii wyrażoną w kWh/m2/rok niezbędnej do zaspokojenia różnych potrzeb związanych z użytkowaniem budynku. Zgodnie z art. 5 ust. 7 ustawy – Prawo budowlane przedmiotowy obowiązek nie dotyczy budynków:
1) podlegających ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
2) używanych jako miejsca kultu i do działalności religijnej;
3) przeznaczonych do użytkowania w czasie nie dłuższym niż 2 lata;
4) niemieszkalnych służących gospodarce rolnej;
5) przemysłowych i gospodarczych o zapotrzebowaniu na energię nie większym niż 50 kWh/m2/rok;
6) mieszkalnych przeznaczonych do użytkowania nie dłużej niż 4 miesiące w roku;
7) wolno stojących o powierzchni użytkowej poniżej 50 m2.
Świadectwo charakterystyki energetycznej budynku jest ważne 10 lat.
Problematykę promowania poprawiania charakterystyki energetycznej istniejących budynków, o której mowa w Dyrektywie 2002/91/WE, regulowała również ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych (Dz.U. Nr 162, poz. 1121 z późn. zm.). Ustawa powyższa określała:
1) zasady wspierania przedsięwzięć termomodernizacyjnych mających na celu:
a) zmniejszenie zużycia energii dostarczanej do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania i budynków służących do wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadań publicznych na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej,
b) zmniejszenie strat energii w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła, jeżeli budynki wymienione w lit. a), do których dostarczana jest z tych sieci energia, spełniają wymagania w zakresie oszczędności energii określone obowiązującymi przepisami lub zostały podjęte działania mające na celu zmniejszenie zużycia energii dostarczanej do tych budynków,
c) całkowitą lub częściową zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne, w tym źródła odnawialne,
2) zasady tworzenia Funduszu Termomodernizacji i dysponowania jego środkami.
Przedmiotowa ustawa definiowała również użyte w ustawie pojęcia takie, jak np.: audyt energetyczny, przez który rozumie opracowanie określające zakres i parametry techniczne oraz ekonomiczne przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, ze wskazaniem rozwiązania optymalnego, w szczególności z punktu widzenia kosztów realizacji tego przedsięwzięcia oraz oszczędności energii, stanowiące jednocześnie założenia do projektu budowlanego (art. 2 pkt 5 ustawy).
Natomiast art. 3 ww. ustawy stanowił, że:
Audyt energetyczny powinien zawierać w szczególności:
1) dane identyfikacyjne budynku, lokalnego źródła ciepła, lokalnej sieci ciepłowniczej oraz ich właściciela,
2) ocenę stanu technicznego budynku, lokalnego źródła ciepła, lokalnej sieci ciepłowniczej,
3) opis możliwych wariantów realizacji przedsięwzięcia termomodernizacyjnego,
4) wskazanie optymalnego wariantu przedsięwzięcia termomodernizacyjnego.
Ustawa nie definiuje jednak powszechnie używanego pojęcia „audytor energetyczny” oraz wymagań kwalifikacyjnych w stosunku do osób opracowujących „audyt energetyczny”. Powyższe oznacza, że w rozumieniu ustawy przez określenie „audytor energetyczny” należałoby rozumieć autora opracowania zwanego „audyt energetyczny” podobnie jak używa się określenia „projektant” w stosunku do osoby, która opracowuje projekt budowlany.
Natomiast na podstawie różnych opracowań można stwierdzić, że audytor – czyli doradca energetyczny – to nowy zawód, który w Polsce niestety nie doczekał się umocowania prawnego. Celem działania audytorów energetycznych jest pomoc osobom i instytucjom zainteresowanym racjonalizacją użytkowania i oszczędzaniem energii. Zadaniem audytora jest wskazanie metod racjonalnego użytkowania i ograniczania zużycia energii, w tym opracowanie audytów dla przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Audytorzy energetyczni dokonują oceny użytkowania energii w aktualnym stanie budynku i przygotowują propozycje poprawy tego stanu w sposób najbardziej efektywny ekonomicznie.
W konsekwencji opracowania wykonywane przez audytorów, czyli audyty energetyczne, są dokumentami umożliwiającymi właścicielom obiektów podjęcie racjonalnej decyzji dotyczącej modernizacji, której efektem będzie obniżenie zużycia energii i związanych z tym kosztów eksploatacyjnych.
Audytorami energetycznymi są osoby z wykształceniem technicznym w zakresie budownictwa, energetyki, inżynierii środowiska i innych, które ukończyły kursy szkoleniowe lub studia podyplomowe audytingu energetycznego. W Polsce nie wprowadzono dotychczas prawnej formy uprawnień zawodowych audytora energetycznego.
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych utraciła moc 19 marca 2009 r., kiedy weszły w życie przepisy nowej ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz.U. Nr 223, poz. 1459). Wskazana ustawa określa zasady finansowania ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów części kosztów przedsięwzięć termomodernizacyjnych i remontowych, natomiast w art. 2 zawiera definicje m.in. takich pojęć jak:
– przedsięwzięcia termomodernizacyjne – przedsięwzięcia, których przedmiotem jest:
a) ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię dostarczaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej oraz ogrzewania do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania oraz budynków stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego służących do wykonywania przez nie zadań publicznych,
b) ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła, jeżeli budynki wymienione w lit. a, do których dostarczana jest z tych sieci energia, spełniają wymagania w zakresie oszczędności energii, określone w przepisach prawa budowlanego, lub zostały podjęte działania mające na celu zmniejszenie zużycia energii dostarczanej do tych budynków,
c) wykonanie przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w wyniku czego następuje zmniejszenie kosztów pozyskania ciepła dostarczanego do budynków wymienionych w lit. a,
d) całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii na źródła odnawialne lub zastosowanie wysokosprawnej kogeneracji;
– przedsięwzięcia remontowe – przedsięwzięcia związane z termomodernizacją, których przedmiotem jest:
a) remont budynków wielorodzinnych,
b) wymiana w budynkach wielorodzinnych okien lubremont balkonów, nawet jeśli służą one do wyłącznego użytku właścicieli lokali,
c) przebudowa budynków wielorodzinnych, w wyniku której następuje ich ulepszenie,
d) wyposażenie budynków wielorodzinnych w instalacje i urządzenia wymagane dla oddawanych do użytkowania budynków mieszkalnych, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi;
– audyt energetyczny – opracowanie określające zakres oraz parametry techniczne i ekonomiczne przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, ze wskazaniem rozwiązania optymalnego, w szczególności z punktu widzenia kosztów realizacji tego przedsięwzięcia oraz oszczędności energii, stanowiące jednocześnie założenia do projektu budowlanego;
– audyt remontowy – opracowanie określające zakres oraz parametry techniczne i ekonomiczne przedsięwzięcia remontowego, stanowiące jednocześnie założenia do projektu budowlanego.
Ustawa określa także warunki przysługiwania podmiotom realizującym przedsięwzięcia termomodernizacyjne i remontowe:
– premii termomodernizacyjnej (rozdział 2),
– premii remontowej (rozdział 3),
– premii kompensacyjnej (rozdział 4)
i zasady udzielania premii przez Bank Gospodarstwa Krajowego.
Joanna Smarż
Kazimierz Szulborski
Bronisław Wosiek
Krajowa Komisja Kwalifikacyjna
