Stropodachy wentylowane

27.10.2016

Dachy wentylowane są trwalsze i ucieka przez nie mniej ciepła.

Wczasach dominacji lekkich i tanich konstrukcji stalowych wiedza o technice wentylowania dachów płaskich jest mało znana, mimo że jest bardzo prosta. Dzieje się tak z wielu powodów, być może również dlatego, że w okresie PRL większość budynków wielorodzinnych miała płaskie dachy wentylowane (fot.), jednak były one źle ocieplone i skutki tego wadliwego ocieplenia stały się powodem zwątpienia w skuteczność wentylowania dachów. Szkoda, bo wentylowanie jako technika utrzymywania dachów w stanie suchym jest dobrze sprawdzona i skuteczna. Dodatkowo jest opłacalna, ponieważ dachy wentylowane są bardziej ekonomiczne, gdyż są trwalsze i ucieka przez nie mniej ciepła.

Trzeba również stwierdzić, że istnieją konstrukcje, w których powinno się budować dachy wentylowane. Doskonałym przykładem są kryte baseny, nad którymi dachy powinny być wykonane jako wentylowane. W dachach budynków wielu pływalni występują stałe problemy ze skroplinami, dlatego że ilość i ciśnienie pary wodnej atakującej dach jest wysoka i tylko za pomocą wentylowania można ją z nich usunąć [1].

 

Fot. Wentylowany dach płaski

 

Jak działa osuszanie

Wentylowanie polega na pozbywaniu się wilgoci dzięki zapewnieniu stałego przepływu powietrza atmosferycznego w przestrzeniach celowo zaprojektowanych w przegrodach budowlanych (dachach i ścianach) przewidzianych do spełniania tej funkcji. Przepływ powietrza zapewnia osuszanie, ponieważ wilgotne powietrze jest lżejsze od suchego i dzięki temu wilgoć zawsze się wydostaje do atmosfery.

Suszenie jest technologią znaną ludzkości od tysiącleci i stosowaną w wielu celach – kiedyś głównie w celu konserwowania żywności. Jest możliwe dzięki naturalnym zasadom (znanym jako prawo Avogadra) powodującym, że powietrze wilgotne ma mniejszą gęstość (jest lżejsze) niż suche. Jeśli więc zapewniony jest stały przepływ powietrza, to usuwane są nadmiary wilgoci z suszonego obiektu. Dodatkowo proces wysychania jest przyspieszany przez wzrost temperatury, ponieważ ciepłe powietrze może wchłonąć więcej pary wodnej niż zimne.

Trzeba zaznaczyć, że ze względu na zmienność pogodową zdarzają się sytuacje, gdy powietrze napływające do przestrzeni wentylacyjnych ma większą wilgotność niż osłaniane: konstrukcja i termoizolacja dachu. Wtedy czynnikiem decydującym o wielkości zawilgocenia dachu przez takie powietrze jest czas, w którym ono występuje. Jednak jak dowodzi wielowiekowa praktyka, bilans wilgoci dostarczanej i odbieranej przez powietrze wentylujące jest zdecydowanie korzystny dla osuszanego dachu (lub ścian).

Roczne bilanse wilgoci są podstawą do wyliczeń w większości komputerowych programów obliczających poziom wilgoci w projektowanych lub badanych przegrodach budowlanych.

 

Rys. 1

 

Jak działa wentylacja dachów

Działanie wentylacji dachów odbywa się dzięki przepływowi powietrza wentylującego przez zaprojektowane do tego celu przestrzenie. Ruch powietrza następuje dzięki dwóm naturalnym zjawiskom: działaniu wiatru oraz istnieniu ciągu termicznego.

Ciąg termiczny jest ruchem powietrza wywołanym różnicą jego gęstości wynikającą z różnicy temperatur i wilgotności – im różnica temperatur jest większa, tym ciąg i prędkość przepływu powietrza są większe. Powietrze wchodzące do przestrzeni wentylacyjnych pobiera ciepło z dwóch źródeł: z wnętrza domu i z promieniowania słonecznego. Nocami oraz w sezonie grzewczym ciepło napływa z wnętrza, a w dzień i latem pokrycie dachu jest nagrzewane przez słońce i oddaje ciepło w głąb dachu.

Siła ciągu termicznego działa tym lepiej, im dach jest bardziej pochyły (rys. 3). Zakłada się, że ciąg funkcjonuje w dachach nachylonych od 5° wzwyż, jednak znaczące ruchy powietrza są notowane przy nachyleniu od 10°. Wynika z tego, że dachy o mniejszym nachyleniu niż 10° mogą być skutecznie wentylowane tylko dzięki różnicy ciśnień wywołanych działaniem wiatru (rys. 2).

 


Rys. 2

 

Jeżeli założymy, że słowo „stropodach” oznacza konstrukcję dachu płaskiego (wg słownika dekarskiego wydanego przez PSD dach o nachyleniu do 5°), to się okaże, że wielkość graniczna nachylenia tego typu dachów jest jednocześnie granicą działania ciągu termicznego (nachylenie 5°). Można podejrzewać, że jest to efekt przypadkowy, jednocześnie trzeba zauważyć pragmatyzm w określaniu granic powodujący taką zbieżność. Chodzi o to, że ciąg termiczny będzie występował nawet przy mniejszych nachyleniach niż 5° (zależy on również od różnicy temperatur), jednak w kategoriach praktycznych lepiej jest założyć, że działa skutecznie dopiero przy nachyleniu dachu od 5°, a jeszcze lepiej jest przyjąć granicę od 10°. Można być wtedy pewnym działania wentylacji stropodachu.

Jeżeli przyjmiemy, że w tak nisko nachylonych dachach powietrze jest wymieniane tylko dzięki działaniom wiatru, to trzeba wziąć pod uwagę fakt, że wiatr jest czynnikiem zmiennym i trudno przewidywalnym. Z tego powodu dachy o nachyleniu mniejszym niż 10° muszą mieć dużo większe przestrzenie wentylacyjne niż te bardziej nachylone (rys. 2). Natomiast te powyżej 20° mogą być wentylowane za pomocą szczelin wentylacyjnych (rys. 3). Szczeliny, z konieczności, tworzy się w dachach pochyłych o poddaszach mieszkalnych, w których termoizolację układa się między belkami więźby dachowej.

W dachach wentylowanych o nachyleniu ponad 10° działają więc dwie siły, a w bardziej płaskich tylko jedna (jako stale działająca). Przy czym ciąg termiczny jest czynnikiem pewnym, a wiatr w dużo mniejszym stopniu. To determinuje sposób wentylowania stropodachów.

 

Rys. 3

 

Stropodach. Jest to strop nad ostatnią kondygnacją budynku, który jednocześnie spełnia rolę dachu i jest bez poddasza. Z konstrukcyjnego punktu widzenia jest to dach płaski. Ze względu na układ warstw stropodachy dzielimy na:

– wentylowane (dwudzielne) – uważane za poprawne rozwiązanie dla budownictwa mieszkaniowego;

– pełne (jednopowłokowe, niewentylowane) – stosowane w budownictwie przemysłowym.

Stropodachy to wielowarstwowe układy konstrukcyjne, stosowane przy kątach nachylenia połaci dachowej do 10° (inne źródła podają do 15%).

Dachem wentylowanym nazywamy taką konstrukcję, która zawiera zaprojektowaną do tego celu wewnętrzną przestrzeń rozdzielającą termoizolację od kompletnego pokrycia, przeznaczoną do swobodnego przepływu powietrza atmosferycznego osuszającego termoizolację i konstrukcję tego dachu. Przez kompletne pokrycie rozumie się wszystkie jego warstwy: pokrycie zasadnicze z uszczelnieniem (pokryciem wstępnym). Przestrzeń wentylacyjna musi być tak zaprojektowana, aby ruch powietrza był naturalny, a jedynie w najtrudniejszych dużych konstrukcjach wymuszony.

 

Rys. 4

 

Przestrzeń wentylacyjna

W każdym dachu wentylowanym, bez względu na jego nachylenie, przestrzeń wentylacyjna musi spełniać trzy podstawowe warunki:

– posiadać wlot dla powietrza wentylującego,

– posiadać wylot dla tego powietrza,

– być drożna na całej swojej długości. W przypadku stropodachów (nachylenie do 5°) w zależności od kierunku działania wiatru przepływ powietrza wentylującego jest zmienny i dlatego wloty mogą i muszą być również wylotami.

Jak z tego wynika, bardzo duże znaczenie dla prawidłowego działania przestrzeni wentylacyjnej mają otwory wentylacyjne – ich wielkość, usytuowanie i odpowiednia osłona. Natomiast sama przestrzeń powinna zawierać jak najmniej elementów spowalniających

ruch powietrza. Z tych powodów wykształciły się popularne rozwiązania charakterystyczne dla budynków o płaskich dachach, w których otwory umieszcza się na przestrzał budynku (w przeciwległych ścianach) pod okapami lub w szczytach budynku (rys. 2, 4-7).

Takie dachy są stosowane najczęściej na dużych budynkach i halach. Jeżeli budowane są w wersji wentylowanej, to mają rozdzielony strop od warstwy nośnej pokrycia dachu, co daje pewną swobodę do wygospodarowania odpowiednio dużej przestrzeni dla przepływu powietrza wentylacyjnego. Warto odnotować, że gdy stropodach jest wentylowany, to nazywany jest stropodachem dwudzielnym wentylowanym.

 

Rys. 5

 

Stropodachy dwudzielne wentylowane, w zależności od zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych, wykonuje się w dwóch wersjach:

– z pokryciem leżącym na poszyciu (fot.) i termoizolacją ułożoną pod spodem na stropie masywnym, poszycie jest wparte ściankami ażurowymi;

– z izolowanym termicznie stropem podwieszonym do konstrukcji wiązara dachowego, na którym ułożone jest poszycie z pokryciem.

Oba te rozwiązania umożliwiają łatwą realizację wentylacji o różnych kierunkach przepływu powietrza. Jedyne ograniczenia co do wyboru kierunku wynikają z sąsiedztwa innych stykających się lub będących w pobliżu budynków.

Przestrzenie wentylacyjne w takich stropodachach mają formę spłaszczonych brył o wymiarach zbliżonych do wymiarów obrysu budynku. O skuteczności wentylacji decyduje wysokość przestrzenni, w której przepływa powietrze usuwające wilgoć, oraz odpowiednie usytuowanie otworów dla tego powietrza.

Dla prawidłowego działania takich stropodachów priorytetem jest dobre odwodnienie. Dlatego ukształtowanie przestrzeni wentylacyjnych wynika zazwyczaj z przyjętych wcześniej założeń dotyczących systemu odwodnienia. Chociaż są również możliwe sytuacje odwrotne – wymogi wykonania prawidłowej wentylacji też mogą wymusić zmiany w sposobie odprowadzania wody opadowej. Określona tymi wymogami (co do kształtu) przestrzeń wentylacyjna ma wysokość narzuconą normami (rys. 4) lub regułami dekarskimi tworzonymi przez wiele lat na drodze praktycznych doświadczeń oraz badań. Wiedza narzuca sprawdzone rozwiązania. Wynika z niej, że wybierając kierunek przepływu powietrza wentylującego w przestrzeniach stropodachów wentylowanych, należy się posłużyć kryteriami:

– powinno się wybierać krótszą drogę przepływu (jeżeli jest to możliwe – rys. 5);

– kierunek przepływu powinien być wyznaczony z uwzględnieniem najczęściej wiejących wiatrów.

W przypadku gdy przestrzeń wentylacyjna jest na planie prostokąta, najlepiej byłoby, aby kierunek przepływu powietrza był zgodny z kierunkiem krótszego boku i jednocześnie był to kierunek zgodny z najczęściej wiejącymi wiatrami. Jednak nie zawsze można je wybierać tak optymalnie. Kryterium krótszej drogi jest najważniejsze, gdy:

– budynek znajduje się w osłoniętym od wiatrów miejscu,

– dłuższy wymiar (prostokąta) budynku przekracza 30 m.

 

Rys. 6

 

Bardzo ważne są otwory przelotowe ze względu na zmienność wiatrów raz spełniające funkcje wlotu, a raz wylotu powietrza wentylacyjnego. Te uniwersalne wloty powinny być zawsze osłonięte, tak aby chroniły przestrzeń wentylacyjną przed gniazdowaniem ptaków i drobnych zwierząt. Prawidłowe funkcjonowanie wentylacji dachu zależy w znacznym stopniu od przelotowości (wydajności) tych otworów. Ich wysokość powinna być mniejsza od wysokości samej szczeliny. W dachach o pochyleniu do 10° w najniższym miejscu między termoizolacją a dachem właściwym odległość powinna wynosić co najmniej 10 cm (norma DIN 4108-3, rys. 4). Projektując otwory dla powietrza wentylującego, zawsze trzeba uwzględnić rzeczywistą powierzchnię przelotową osłony wlotu.

Realizując przedstawione zalecenia, trzeba pamiętać, że powietrze nie może podlegać zbyt częstym zmianom kierunku w trakcie przepływu przez wszystkie kanały tworzące wentylację dachu. Opory przepływu zależą od materiałów, które tworzą otwory wlotowe oraz kanały przepływowe dla powietrza, i rosną wraz z ilością zmian kierunków. Ma to szczególne znaczenie w dachach o dużych wymiarach i trudnych warunkach dla przeprowadzenia wentylacji. Projektując takie dachy, należy ograniczyć do trzech zmiany kierunku przepływu powietrza wentylującego.

Dlatego w dużych stropodachach o skomplikowanych kształtach, łączących w sobie kilka brył o wielu połaciach, najlepiej jest wykonać wentylację na przestrzał z wewnętrznymi kanałami przepływowymi o wysokościach nie mniejszych niż 30 cm (rys. 7). W tak dużych dachach pokrywających budynki o dużym zawilgoceniu lepiej jest wprowadzić wymuszony obieg powietrza wentylującego. Podsumowując, w trakcie projektowania stropodachów wentylowanych z połaciami o nachyleniu do 10° (17,6%) należy się dostosować do następujących zasad:

1)   powietrze wentylujące powinno przebywać jak najprostszą i jak najkrótszą drogę;

2)   przepływ powietrza nie powinien zmieniać kierunku więcej niż trzy razy, dlatego kanały wentylacyjne powinny być proste bez załamań i przewężeń;

3)   kierunek ruchu powietrza powinien być zgodny z kierunkiem najczęściej wiejących wiatrów w regionie, w którym ma być postawiony budynek;

4)   wymiary przestrzeni (szczeliny) muszą mieć odpowiednią wielkość;

5)   otwory wlotowe powinny być osłonięte.

 

Rys. 7

 

Norma DIN 4108-3

Wielkość szczelin wentylacyjnych nie może być dowolna. Nie mogą być one ani za duże, ani za małe. W każdym regionie Europy ich wymiary są określone albo normami (np. DIN 4108-3), albo regułami lub tradycjami dekarskimi. Jednak zawsze zalecenia są te same: określają wielkość wymiarów wlotu i wylotu ze względu na ich wiodące znaczenie dla funkcjonowania szczelin i przestrzeni wentylacyjnych. W normie DIN 4108-3:1996 oprócz wymiarów określone są dyfuzyjne własności materiałów tworzących dach (rys. 4). Sumaryczny opór dyfuzyjny (stawiany przepływowi pary

wodnej) warstw znajdujących się pod szczeliną wentylacyjną powinien wzrastać w miarę wzrostu długości krokwi (długości przepływu powietrza). Tym samym opór stawiany przepływowi pary wodnej tych warstw powinien być tym większy, im dach ma dłuższe szczeliny wentylacyjne. A zatem w dachach o długich krokwiach paro- izolacje powinny mieć większy opór dyfuzyjny po to, aby mniej pary wodnej dotarło do termoizolacji, ponieważ paroizolacje są tym materiałem, za pomocą którego możemy regulować opór przegrody.

 

Uwaga: Autor tego tekstu uważa, że zaliczanie stropodachów pełnych odpowietrzanych i kanalikowych do kategorii dachów wentylowanych jest błędem powodującym duże nieporozumienia na budowach. Stropodachy z pokryciami odpowietrzanymi i kanalikowymi są dachami niewentylowanymi z pokryciami zawierającymi systemy wyrównujące ciśnienie pary wodnej zamkniętej między warstwami pokrycia (głównie między lub pod papami). Wentylowanie dachu oznacza celowe działania konstrukcyjne zmierzające do usuwania pary wodnej za pomocą stale przepływającego powietrza atmosferycznego w przewidzianych do tego przestrzeniach, czego nie można zapewnić w kanalikach odpowietrzających.

 

mgr inż. Krzysztof Patoka

SITPMB/NOT

 

Literatura

1. A. Byrdy, Cz. Byrdy, Ocieplone stropodachy na blachach fałdowych nad krytymi basenami, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Budownictwo Zeszyt 4 2-B/2010.

2. K. Patoka, Wentylacja dachów i stropodachów, Dom Wydawniczy Medium, 2010.

www.facebook.com

www.piib.org.pl

www.kreatorbudownictwaroku.pl

www.izbudujemy.pl

Kanał na YouTube

Profil linked.in